İslamiyet öncesi Türk devletleri”nde Kültür ve medeniyet nasıldı?

A) Devlet yönetimi
1) Hükümdar
Eski Türk devletlerin de boyların bir araya gelmesiyle devlet(İl/el) oluşmuştur.
Devlet, hükümdar tarafından töreye uygun bir şekilde yönetilmiştir.Bu durum hükümdarın yetkilerinin töre ile sınırlandırıldığını göstermektedir.
Hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller(alametler) kullanmışlardır.
Hükümdarlık unvanları
Hakan ,Han, kağan, ilteber, tanhu, şanyü, ilteriş ve idikut olarak bilinmektedir.
Hükümdarlık sembolleri (Alametleri)
Otağ(çadır), Unvan alma, katoz(sorguç), yay, Taht( örgin),Nevbet(davul), sancak ve tuğ( bayrak ) olarak kabul edilmiştir.
2)Kut anlayışı
İslamiyet öncesi Türk devletlerin de hükümdara , devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. Bu anlayışa ” Kut anlayışı ” denilmektedir.
Kut anlayışı sayesinde hükümdar mutlak otoritesini artırmıştır.
Kut anlayışında , bu yetkinini babadan oğula kan bağı ile geçtiği kabul edilmiş, bu düşünce de taht kavgalarına ve bölünmelere yol açmıştır.
İslam öncesi Türk devletlerin de “sosyal devlet” anlayışının olduğu görülmektedir.
Bu durumu hükümdarın görevlerinden anlıyoruz
Hükümdarın başlıca görevleri ise şöyledir.
Orduyu komuta etmek
Adaleti sağlamak
Huzur ve refahı sağlamak
Töreyi uygulamak
Toy düzenlemek.
Ağır suçluları cezalandırmak olmak üzere.
3) Veraset (Egemenlik ) anlayışı
Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin orta malı sayılırdı. (üleş sistemi)
İlk Türk devletlerin de düzenli bir veraset anlayışı görülmemiş , bu sistem sağlam bir temele dayanmamıştır. Nitekim veraset sistemi, ülkede siyasi otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca bu durum yıkılmaları da beraberin de getirmiştir.
4)İkili yönetim teşkilatı
Türklerde ilk devlet teşkilatı Asya hun devleti hükümdarı olan Mete han zamanında oluşturulmuştur.
Bu teşkilatlanmaya göre, ülke doğu ve batı ( yada sağ-sol) şeklin de ikiye ayrılarak yönetilmiştir.
Bu yönetim sistemine ikili teşkilat adı verilmiştir.
İkili yönetim teşkilatın da ülkenin doğusunda kağan , batısın da ise yabgu unvanın ile hükümdarın kardeşi bulunmaktaydı. Yabgu iç işlerinde serbest , dış işlerin de ise doğuda bulunan kağana bağlıydı.
Bu durum yönetimde merkeziyetçiliğin güçlü olmadığının ülkede” federal bir yönetim anlayışının olduğunu göstermektedir.
5) Kurultay(toy /kengeş)
Türk devletlerin de siyasi, askeri ve ekonomik kararların alındığı , her türlü devlet işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay(toy/kengeş) adı verilmiştir.
İslamiyet öncesi Türk devletlerin de son söz hükümdara ait olduğunda ötürü kurultay sadece bir danışma meclisi özelliğine sahiptir. Kurultay , hükümdarın kararlarını sadece sorgulayabilir. ve tartışabilirdi. Ancak yetkilerini sınırlandıramazdı. Nitekim hükümdarlar bazı dönemlerde Kurultay kararlarına uymamıştır.
Kurultaya katılma hakkı olanlara toygun ismi verilmiştir.
Kurultay üyeleri
Hatun(katun)
Kağan
Hanedan üyeleri.
Boy beyleri
6) Hatun(katun) ve tigin
İslam öncesi Türk devletlerin de hükümdarın eşine hatun ya da katun denmiştir.
Hatun(katun) un kurultay”a katılma yetkisi vardı.
Hatun, hükümdar sefere gittiği zaman devleti hükümdar adına yönetebilirdi.
Bu durum kadının devlet yönetimin de söz sahibi olduğunu açıkça göstermektedir.
İlk Türk devletlerin de hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilmiştir. Tiginleri devlet yönetimi konusun da yetiştiren eğitmenlere ise Ataman( inal/ inanç ) ismi verilmiştir.
7) Boylar birliği federasyonu
İslamiyet öncesi Türk devletleri genellikle boyların birleşmesinden oluşmuştur.
Boyların bir araya gelmesiyle oluşan bu sistemde her boyun bir beyi olduğunu görmekteyiz.
Boy beyleri içişlerinde serbest, dışişlerinde ise merkeze bağlıdır. (Fedaratif yapı),